1 - معنای لغوی : صبا، به معنی نسیم صبجگاه و نام آهنگی از آهنگهای موسیقی است.
2 - گستردگی و پیشینه : این مقام در عراق به منصوری معروف است. چرا که برخی آن را به منصور خلیفه عباسی، و به قولی دیگر، منصور زلزال (همزمان دولت عباسی) نسبت می‌دهند.
3 - کیفیت آهنگ : صبا، مجموعه‌ای از آهنگهای حزین می‌باشد، و گذشته‌ای را به تصویر می‌کشد که انسان آن را از دست داده و از جمله مقامهای محزون و دلنشین است که زیبایی و روح خاصی به قرائت می‌دهد. پرده‌ی صوتی مناسبی که برای این مقام می‌توان درنظر گرفت توسط و اوج است که باعث نمود بیشتر الحان آن می‌شود. روند آن کاملاً لطیف، ملایم و روان است و هرنوع تکلف در اجرای آن از تاثیراتش می‌کاهد. این مقام بسیار حزین، تیز، رسا و اثرگذار است، پیچیدگی کمتری نسبت به دیگر مقامها دارد.
4 - موضوع آیات : آیاتی که دارای «حالت، خوف، خشوع، توبه، انابه، مغفرت، ندامت، استغاثه، سوز، اندوه، حسرت، تضرع درد و رنج مظلوم و احوالات قیامت و امثال» آن و همچنین آیات «مشرکین، کفار و اصحاب شمال و معاد» همچنین آیات «عبرت، سرانجام گنهکاران و ذکر نعمت‌های الهی» را می‌توان با این مقام تلاوت نمود.
5 - تاثیرات : استفاده از نغمات این مقام با عنایت به معنا و مفهوم، حال و هوای ملکوتی و روحانی را بر شنونده حاکم می‌سازد. این مقام حزن زایدالوصفی در انسان ایجاد می‌نماید و حالت هشدار، بیدارباش دارد. برخی گوشه‌های آن تاثیر شدیدی در قاری به وجود می‌آورد و حالت خوف و اندوه ایجاد می‌کند. این نغمه انسان را دعوت به کنکاش در گذشته می‌کند و همچون جوانی بیدار، انقلابی در درون ایجاد می‌نماید، و توجه به بازگشت را یادآوری می‌نماید. اساتید لحن گفته‌اند، هرکس میل بازگشت در او بیشتر باشد، این مقام را محزون‌تر و بهتر ایجاد می‌کند.
6 - جایگاه اجرا : صبا روش بسیاری از قراء در تلاوت است، اکثر قراء آن را با مقامهای حجاز، عجم و چهارگاه در تجانس می‌دانند و معمولاً پس از بیات و حجاز آن را اجرا می‌نمایند.
7 - گوشه‌ها و نغمه‌های فرعی : بعضی قراء پس از اجرای این مقام و مراحل اول و دوم آن، در مرحله‌ی سوم از عجم، به جای جواب‌الجواب استفاده می‌نمایند. زیرشاخه‌های معروف آن تقطیع و عجم است، قسمت اعظم زیرشاخه‌ی تقطیع «رمل» می‌باشد که در مقام سگاه و صبا از آن استفاده می‌شود. درمورد زیرشاخه‌ی عجم عده‌ای معتقدند که مقام عجم به صورت مستقل وجود ندارد و فقط در حد همین زیرشاخه است و برخی دیگر عجم را یک مقام مستقل دانسته‌اند و آن را جدای از این زیرشاخه می‌دانند. همچنین نغمه‌های فرعی «بوسیلک و صبا، زمزم» را می توان نام برد.
8 - قاریان برتر : از مصطفی اسماعیل و عبدالباسط می‌توان به عنوان اساتیدی که در اجرای این مقام، و زیرشاخه‌ی عجم آن، مهارت فوق‌العاده‌ای دارند نام برد. و همچنین اساتیدی چون منشاوی، شعبان صیاد، محمد رفعت، حصان، کامل یوسف را می‌توان نام برد. در این مقام تلاوت سوره‌های احزاب، طبلاوی و هود عبدالمنعم طوخی مشهور می‌باشد.
9 - وزنهای لحنی : همچنانکه نظم دارای وزنهای خاصی است بعضی از اساتید برای الحان موسیقیایی نیز وزنهایی قائل هستند که در این مجموعه تحت عنوان وزنهای لحنی بررسی شده است و البته بسیاری از اساتید قائل به این وزنها نمی‌باشند.
وزن موسیقیایی مقام صبا به صورت زیر می‌باشد:
3 - کیفیت آهنگ : صبا، مجموعه‌ای از آهنگهای حزین می‌باشد، و گذشته‌ای را به تصویر می‌کشد که انسان آن را از دست داده و از جمله مقامهای محزون و دلنشین است که زیبایی و روح خاصی به قرائت می‌دهد. پرده‌ی صوتی مناسبی که برای این مقام می‌توان درنظر گرفت توسط و اوج است که باعث نمود بیشتر الحان آن می‌شود. روند آن کاملاً لطیف، ملایم و روان است و هرنوع تکلف در اجرای آن از تاثیراتش می‌کاهد. این مقام بسیار حزین، تیز، رسا و اثرگذار است، پیچیدگی کمتری نسبت به دیگر مقامها دارد.
4 - موضوع آیات : آیاتی که دارای «حالت، خوف، خشوع، توبه، انابه، مغفرت، ندامت، استغاثه، سوز، اندوه، حسرت، تضرع درد و رنج مظلوم و احوالات قیامت و امثال» آن و همچنین آیات «مشرکین، کفار و اصحاب شمال و معاد» همچنین آیات «عبرت، سرانجام گنهکاران و ذکر نعمت‌های الهی» را می‌توان با این مقام تلاوت نمود.
5 - تاثیرات : استفاده از نغمات این مقام با عنایت به معنا و مفهوم، حال و هوای ملکوتی و روحانی را بر شنونده حاکم می‌سازد. این مقام حزن زایدالوصفی در انسان ایجاد می‌نماید و حالت هشدار، بیدارباش دارد. برخی گوشه‌های آن تاثیر شدیدی در قاری به وجود می‌آورد و حالت خوف و اندوه ایجاد می‌کند. این نغمه انسان را دعوت به کنکاش در گذشته می‌کند و همچون جوانی بیدار، انقلابی در درون ایجاد می‌نماید، و توجه به بازگشت را یادآوری می‌نماید. اساتید لحن گفته‌اند، هرکس میل بازگشت در او بیشتر باشد، این مقام را محزون‌تر و بهتر ایجاد می‌کند.
6 - جایگاه اجرا : صبا روش بسیاری از قراء در تلاوت است، اکثر قراء آن را با مقامهای حجاز، عجم و چهارگاه در تجانس می‌دانند و معمولاً پس از بیات و حجاز آن را اجرا می‌نمایند.
7 - گوشه‌ها و نغمه‌های فرعی : بعضی قراء پس از اجرای این مقام و مراحل اول و دوم آن، در مرحله‌ی سوم از عجم، به جای جواب‌الجواب استفاده می‌نمایند. زیرشاخه‌های معروف آن تقطیع و عجم است، قسمت اعظم زیرشاخه‌ی تقطیع «رمل» می‌باشد که در مقام سگاه و صبا از آن استفاده می‌شود. درمورد زیرشاخه‌ی عجم عده‌ای معتقدند که مقام عجم به صورت مستقل وجود ندارد و فقط در حد همین زیرشاخه است و برخی دیگر عجم را یک مقام مستقل دانسته‌اند و آن را جدای از این زیرشاخه می‌دانند. همچنین نغمه‌های فرعی «بوسیلک و صبا، زمزم» را می توان نام برد.
8 - قاریان برتر : از مصطفی اسماعیل و عبدالباسط می‌توان به عنوان اساتیدی که در اجرای این مقام، و زیرشاخه‌ی عجم آن، مهارت فوق‌العاده‌ای دارند نام برد. و همچنین اساتیدی چون منشاوی، شعبان صیاد، محمد رفعت، حصان، کامل یوسف را می‌توان نام برد. در این مقام تلاوت سوره‌های احزاب، طبلاوی و هود عبدالمنعم طوخی مشهور می‌باشد.
9 - وزنهای لحنی : همچنانکه نظم دارای وزنهای خاصی است بعضی از اساتید برای الحان موسیقیایی نیز وزنهایی قائل هستند که در این مجموعه تحت عنوان وزنهای لحنی بررسی شده است و البته بسیاری از اساتید قائل به این وزنها نمی‌باشند.
وزن موسیقیایی مقام صبا به صورت زیر می‌باشد:
| قرار | مفاعلتن مفاعلتن فعول |
| جواب | مفتعلن مفتعلن مفتعلن مفتعل |
| جواب جواب | مفتعلن مفتعلن مفتعلن مفتعلن |
