از آن جایی که قرآن کتاب آسمانی و از جانب پروردگار عالم برای هدایت عالمیان فرستاده شده برای استفاده و بهره برداری بیشتر از آن از جانب معصومین و اؤلیاء الله راهنمائی هایی صورت گرفته که به مقتضای سؤال به چند روایت از امام صادق (ع) بسنده می نماییم.
۱ ـ ولایت اهل بیت
ولایت، محبت و دوستی اهل بیت در همه عبادات شرط اصلی و اساسی قبولی و پذیرش اعمال از جمله قرائت قرآن است، طبرسی (ره) از حضرت صادق (ع) نقل کرده که، اهل علم ما هستیم و جاهلان دشمنان ما، و اولوا الالباب شیعیان ما؛ چون علم بی ولایت و دوستی اهل بیت و تلاوت نفعی نمی رساند اگر چه نیکو بخواند.(1)
از حسین بن ابی العلا روایت است که امام صادق (ع) فرمود: ...چنان چه قاری از شیعیان باشد خداوند او را بدون دغدغه حساب به بهشت می برد، و شفاعتش درباره دوستان از خاندان خود و برادران مؤمنش پذیرفته گردد.(2)
۲- صحیح خواندن قرآن
قال اللَّه تعالی: کِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَیْکَ مُبارَکٌ لِیَدَّبَّرُوا آیاتِهِ.(3)
امام جعفر صادق (ع) درباره این آیه کریمه فرمود: مراد این است که آیات آن را صحیح می‌خوانند و مراعات وقف و وصل و سایر آداب قراءت را می‌نمایند. و در معانی آن دقّت می‌کنند و به احکام آن عمل می‌کنند. و به وعده‌های آن امیدوارند و از وعیدهای آن می‌ترسند. از قصّه‌های آن عبرت می‌گیرند. و به آن چه امر شده در آن می‌پذیرند و از آنچه نهی شده در آن باز می‌ایستند. و به خدا قسم مراد حفظ آیات آن و درس حروف آن نیست و خواندن سوره‌های آن و درس ۱۰ قسمت و پنج قسمت آن منظور نیست، حروف آن را حفظ می‌کنند و حدود آن را ضایع می‌کنند. و جز این نیست که مراد تدبّر در آیات آن است و عمل کردن به احکام آن. خداوند می‌فرماید: کتابی به سوی تو نازل کردیم که دارای برکت است تا در آیات آن دقت کنند.(4)
۳- تأثیرپذیری از قرآن
امام صادق(ع) فرمود: بر قاری قرآن شایسته است که چون به آیه رحمت برسد، بهترین خواسته خود را مسألت کند و چون به آیه عذاب برسد، از آتش دوزخ و عذاب دنیا و آخرت به خدا پناهنده شود.(5)
۴- با وضوء و طهارت بودن
در حقیقت قرائت قرآن سخن شنیدن از خداوند است و قاری قرآن در محضر خداوند است.(6) بنابراین ادب اقتضاء می کند که قاری با طهارت باشد.
حسن بن ابی الحسین دیلمی در کتابش نقل کرده که حضرت صادق (ع) فرمود: قرائت قرآن بهتر از ذکر است و ذکر بهتر از صدقه است و صدقه بهتر از روزه است و روزه سپر آتش است و فرمود: قاری قرآن به عوض هر حرفی در نمازش در صورتی که در حال ایستاده بخواند صد حسنه دارد و در صورتی که نشسته نماز گزارد و در آن قرآن بخواند پنجاه حسنه بابت هر حرفی می‌برد و در غیر نماز اگر با طهارت باشد بابت هر حرفی بیست و پنج حسنه می‌برد و اگر بدون طهارت باشد ده حسنه می‌برد منظور من از حرف این نیست که بگویم "الم" یک حرف است بلکه برای قاری قرآن برای هر حرف یعنی بابت "الف" ده حسنه و بابت حرف "لام" ده حسنه و بابت حرف "میم" ده حسنه و عوض حرف راء ده حسنه می‌برد.(7)
۵- اهل صداقت و راستی باشد نه تملق و چاپلوسی
از حضرت صادق (ع) نقل شده که پیامبر خدا (ص) فرمود: همواره این امت زیر حمایت و لطف خدایند مادامی که قاریانشان نزد فرمانروایان چاپلوسی نکردند و عالمانشان با تبه کاران سازش نکنند، که خوبانشان، به بدان متمایل نشوند، و هر گاه چنین باشند، خداوند لطف خود را از آنان سلب می‌کند، بعد ستمگران بر آنها مسلّط می‌گردند، و بدترین ستم را بر آنها روا می‌دارند پس از آن، بی چارگی و تهی دستی را بر ایشان مقرّر می‌کند. هر گاه قاری قرآنی را دیدی که به دربار شاه پناه می‌برد، بدان که او دزد است، و مبادا فریب بخوری! او می‌گوید: قصدش رفع ظلم و دفاع از مظلوم است، و این خود فریب شیطان است که از آن دامی ساخته و خواندن قرآن را نردبانی برای هدف شوم خود قرار داده است.(8)
۶- خضوع و خشوع دربرابر قرآن
امام صادق (ع) می‌فرماید که: هر که تلاوت قرآن کند و تلاوت او مقارن خضوع و خشوع نباشد و از تلاوت قرآن او را رقّتی حاصل نشود و ترس الهی در دل او بهم نرسد، پس حقیقتا که مرتبه و منزلت قرآن را، این قاری، سهل گرفته است و مرتبه صاحب قرآن را حقیر شمرده است، چنین قاری حتما زیان کار و اهل نقصان روزگار است، زیانی بیّن و واضح.
هم چنین می‌فرماید: قاری قرآن در رسیدن به ثواب تلاوت قرآن و رسیدن به فواید آن، محتاج به سه چیز است: یکی: دل خاشع، و دوم: بدن فارغ از شغل ها، سوم: جای خالی، و هر کدام از این سه خصلت، منشأ فایده‌ای است عظیم، و خشوع، سبب گریختن شیطان است.
قال اللَّه تعالی: فَإِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجِیمِ.(9)
چنان که حضرت باری تعالی در مقام تعلیم آداب قرائت، فرموده است: هر گاه که تلاوت قرآن می‌کنی، استعاذه کن و پناه ببر به خداوند متعال، از شیطان رجیم و محروم از رحمت الاهی.(10)
۷. برای کسب و سود جویی نباشد
امام صادق (ع) فرمود: پس بر شما باد به ملازمت قرآن، سپس فرمود: برخی از مردمند که قرآن می خوانند که گفته شود: فلان کس قاری قرآن است، و برخی قرآن می خوانند برای (سودجوئی) و بدست آوردن دنیا و خیری در این ها نیست و برخی هستند که قرآن می خوانند تا از آن در نمازشان و در شب و روزشان منتفع شوند.(11)
۸- عمل کردن به قرآن
طبیعی است همان طور که انتظار می رود قاری قرآن باید عملش به قرآن از دیگران بیشتر باشد و در صورت عمل نکردن و آلوده شدن در لجن زار گناه عقوبت او سخت تر خواهد بود.
حضرت صادق (ع) از پدران بزرگوارش روایت کرده و فرمود: حضرت رسول اکرم (ص) فرمود: در روز قیامت دوزخ با سه طایفه گفتگو می‌کند، امیر، قاری، ثروتمند، به امیر می‌گوید: ای کسی که خدا به او فرمانروایی بخشید و عدالت نورزید او را می‌بلعد چنان که مرغ دانه کنجد را می‌بلعد، و به قاری می‌گوید: ای کسی که پیش مردم خود را آراسته نشان داده و با انجام گناهان با خدا مبارزه کرده است، او را [نیز] می‌بلعد و به ثروتمند می‌گوید: ای آن که خدا به او دنیای زیاد و فراوانی از روی لطف عطا کرده و [مؤمن فقیر یا] حقیری از او قرض خواسته و او جز بخل کردن را نخواسته است، او را [هم] می‌بلعد.(12)
۹- اخلاص در قرائت
یکی از شرایط مهم صحت و قبولی عبادات اخلاص و نیت پاک است همچنین قاری در قرائت قرآن باید با خلوص نیت قرآن را تلاوت کند اما اگر قرآن تلاوت کند تا دیگران خوششان بیاید یا تمرین صوت و ... باشد این نه تنها ارزشی ندارد بلکه جز وزر و وبال چیزی برای او در پی نخواهد داشت.
امام صادق (ع) فرمود: شما را به قرآن سفارش می‌کنم. قرآن را بیاموزید، گروهی از مردم قرآن می‌آموزند تا بگویند فلانی قاری قرآن است و عده‌ای قرآن می‌آموزند و مقصود او صداست تا آن که بگویند فلانی صدای خوشی دارد در این گروه ها خیری نیست و عده‌ای قرآن می‌آموزند تا در شب و روز با قرآن باشند و در این اندیشه نیستند که کسی بداند و یا نداند.(13)
پی نوشت ها:
۱. وجدانی، جعفر، الفین، ترجمه وجدانی، ص ۸۲۷، ناشر، سعدی و محمودی، تهران، چاپ اول. ، چنان که در اقوال اهل بیت (ع) وارد شده که روزی امیر المؤمنین (ع) در کوچه کوفه می گذشت و کمیل بن زیاد در خدمت آن حضرت بود قاری در خانه ای آیه ای از قرآن را به بهترین وجه و صوتی می خواند کمیل آهی کشید، گفت کاش من موئی بودم بر بدن این قاری حضرت فرمود: که این آرزو را مکن که سرّ این بر تو ظاهر می شود، تا جنگ نهروان واقع شد و خوارج کشته شدند وقتی که تفحّص می کردند آن حضرت خودش در میان کشتگان می گشت تا هر کدام را به ایشان بنماید برای تسلّی مردمان تا به این قاری رسید فرمود که کمیل را بطلبید، چون آمد فرمود این را می شناسی؟ گفت نه یا امیر المؤمنین فرمود: این همان قاری است که می خواند "أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ" و تو آن روز آرزو کردی، آیا حالا راضی هستی موی بدن او باشی؟ این پلید که تیغ کشد به روی من تا به دست مؤمنان کشته شود، گفت: الحذر، الحذر، بی ولای ایشان نه علم فایده دارد نه زهد نه تلاوت قرآن مجید.
۲. غفاری، علی اکبر، ثواب الاعمال، ص ۲۳۹، ترجمه غفاری، ناشر، کتاب فروشی صدوق، تهران، چاپ اول.
۳. ص، ۲۹.
۴. طباطبایی، سید عباس، ارشاد القلوب، ترجمه طباطبایی، ص ۳۱۴، ناشر، جامعه مدرسین، قم، ۱۳۷۶ ش، چاپ پنجم.
۵. بهبودی، محمد باقر، گزیده کافی، ج ۲، ص ۲۱۳، ناشر، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، ۱۳۶۳ ش، چاپ اول.
۶. گر چه عالم همیشه محضر خداست و همه در همه وقت در محضر خداوند هستیم ولی این یک حضور ویژه و خاصی است.
۷. نائیجی، محمد حسین، آداب راز و نیاز به درگاه بی نیاز، ص ۲۴۵، ناشر، انتشارات کیا، تهران، ۱۳۸۱ ش، چاپ اول.
۸. عطائی، محمد رضا، مجموعه ورام، آداب و اخلاق در اسلام، ص ۱۶۳، ناشر، آستان قدس، مشهد، ۱۳۶۹ ش، چاپ اول.
۹. نحل، ۹۸.
۱۰. گیلانی، عبد الرزاق، مصباح الشریعة، ترجمه، ص ۱۱۲ و ۱۱۳، ناشر، پیام حق، تهران، ۱۳۷۷ ش، چاپ اول.
۱۱. مصطفوی، سید جواد، اصول کافی، ترجمه، ج ۴، ص ۴۱۰، ناشر، کتاب فروشی علمیه اسلامیه، تهران، چاپ اول.
۱۲. حجازی، سید مهدی، حجازی، سید علی رضا و عیدی خسروشاهی، محمد، درر الأخبار، ص ۶۳۳، ترجمه، به نقل از خصال صدوق، ناشر، دفتر مطاالعات تاریخ و معارف اسلامی، قم، ۱۴۱۹ ق، چاپ اول.
۱۳. نائیجی، محمد حسین، آداب راز و نیاز به درگاه بی نیاز، ص ۲۴۷.
