بسم الله الرحمن الرحیم
صوت المنشاوی اجمل الاصوات فی کل الاتجاهات
صدای منشاوی همه جا زیباترین صداهاست
عکسی که استاد همراه با نامه اش به خلوق یاسین رمضان به عراق فرستاده و با خط خودش پشت عکس نوشته : «صوره تهدی للاخ الکریم السید خلوق یاسین رمزا للحب و الاخلاص» عکسی که به برادر کریم خلوق یاسین رمضان هدیه می شود که رمزی باشد برای حب و اخلاص محمد صدیق المنشاوی ۶۴/۵/۸ امضا
ادب و احترام بزرگترین قاری عالم به یک نوحوان دبیرستانی
—————————————
برادر عزیز ما آقای امین هادوی وبلاگ پایگاه مجازی استاد منشاوی چند نمونه و مقطع از جواب الجواب و صدای قوی و زیبای استاد محمد صدیق منشاوی را تهیه کردند که با تشکر از ایشان امیدواریم از این قطعات بیشتر پپیدا کنند تا جوابی باشد بر کسانی که تصور می کنند صدای استاد منشاوی ضعیف است آقای هاوی زحمات زیادی در راه شناساندن تلاوتهای استاد منشاوی متحمل می شوند ضمن تشکر از ایشان امیدواریم شاهد موفقیت روز افزون ایشان باشیم و از درگاه خداوند متعال درخواست داریم در پناه قران کریم در دنیا و اخرت سعادتمند باشند.
صوت المنشاوی اجمل الاصوات فی کل الاتجاهات
شعر مانندی به عربی بدون وزن و قافیه درستی در باره زیبایی صدای منشاوی
و اما صوتک یا منشاوی …..
اما صدایت ای منشاوی ……
انک احسن القراء صوتا فی کل العالم مع الایقان
تو به یقین صاحب زیباترین صداهای جهان هستی
و ان لم یکن صوتک اجمل الاصوات کما فسر نبینا ابن العدنان
حتی اگر صدایت هیچ امتیازی هم نداشته باشد همان طور که پیامبر عدنان فرموده
صلوات الله علیه و اله و على سبطه المقتول العطشان
که صلوات خدا بر او و فرزندش که با لب تشنه شهید شد (چون این ابیات در محرم الحرام گفته شده)
لأَنَّهُ سُئِلَ أَیُّ النَّاسِ أَحْسَنُ صَوْتاً بِالْقُرْآنِ؟
از پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم سئوال شد که کسی زیباترین صداها را در تلاوت قرآن کریم دارد؟
«قال: مَنْ إِذَا سَمِعْتَ قِرَاءَتَهُ» «رَأَیْتَ أَنَّهُ یَخْشَى اللَّهَ» الرحمان[۱]
حضرت در جواب فرمودند هر کسی که موقع تلاوتش احساس می کنی از خدا می ترسد
مضافا فی المرتل و المجود و المفسر و المحفلی و فی الاذاعه ذو لمعان
علاوه بر قول پیامبر صلی الله علیه و آله صدایت در تمام تلاوتهایت از مصحف مرتلت و مصحف مجودت و مصخف مفسرت و تلاوتهای محفلی و اذاعیت همه زیباترین است و درخشش خاصی دارد
اوسط اصوات الرجالیه هبت منه ریح الطفوله والحنان
صدایت صدای مردانه متوسط است (نه زبر و خشن و خش دار و نه زیر و زنانه و کودکانه) اما با اینکه صدایت صدای مردانه و قوی است اما از ته صدایت نسیم لطیف کودکانه می وزد
حذر الاطباء خوفا علی الحنجره من تمزق الحبال و الالتهاب و السرطان
پزشکان از تقلید صدا منع کرده اند مبادا تارهای صوتی آسیب ببیند یا اینکه حنجره ملتهب شود و یا فرد به سرطان حنجره مبتلا شود
تقلید بعض القرا’ قد یودی إلى ارتخاء الأوتار الصوتیه، وشعور المریض بحرقان
تقلید از بعضی قراء گاهی به بیماری و آسیب حنجره و تارهای صوتی منجر می شود و مریض در جنجره اش احساس خفگی و سوزش می کند
من تقلید غیر مناسب من ای ذو صوت او قارئ و لکن تقلیدک احسن من الاقران
و لکن ای منشاوی تقلید از تو از بین همه اقرانت بهترین است و کمترین آسیب را می رساند
من لیس لهم ادنی خشوع و لا تدبر یزعمون احسن صوتا بالقران!!!
کسانی که کمترین ذره ای خشوع و تدبر ندارند فکر می کنند بهرین صدا ها را دارند
﴿هُم یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یُحْسِنُونَ صُنْعا﴾ یزعمون احسن صوتا بالقران
ذو اصوات الخشن الأجش الغلیظ مع خشیه الله و الخشوع الفقدان
قاریان بد صدا با صداهای خشن و خش داری که کوچکترین تدبر و خوف خشیت را ندارند فکر می کنند زیباترین صدا ها را دارند
علاوه بر روایت کسانی که صداهایشان خشن و بد و خش دار است ادعای زیبایی صدا دارند
صوتک فی جمیع الاتجاهات لذید حتی المبحوح منک و انت تعبان
صدایت در همه حالات زیبا و لذت بخش است حتی صدای گرفته ات و وقتی که خسته هستی
اجاب ابو جعفر علیه السلام ابوبصیر حین قال: «فرفعتُ به صوتی جاءنی الشیطان»
امام باقر علیه السلام در جواب ابوبصیر که گفتت وقتی قران را با آواز بلند می خوانم شیطان نزدم می آید
«اقْرَأْ قِرَاءَهً مَا بَیْنَ الْقِرَائَتَیْنِ» ولا بالعالیه تَصُکُّ الآذان
فرمود به قرائتی متوسط بخوان نه بلند که گوش خراش باشد و نه ضعیف
لا هی بالخفیَّه لا تُسمَع العجیب صوتک یصدح کل مکان
اما ای منشاوی عجیب است با اینکه تو مثل برخی قراء با داد و فریاد تلاوت نمی کنی اما صدایت در همه عالم پیچیده است
نعم صوتک اضعف الاصوات حین اخذتنا معک رحله الی الجنان
کسانی که صدای تو را ضعیف می دانند راست می گویند صدایت واقعا ضعیف است زمانی که دست ما را گرفتی و همراه خودت به باغ بردی
راینا بصوتک الثمار تتدلى ﴿وَالْحَبُّ ذُو الْعَصْفِ وَالرَّیْحَانُ﴾
به وسیله صدایت میوه ها را بر درختان آویزان مشاهده کردیم و دانه ها و ریاحین و گیاهان خوشبو را
همست فی اذاننا کالنسمه الطف هبت من الورد و الازهار وَالرَّیْحَانُ
کنار گوشمان زمزمه ای که از نسیمی که از گلها و ریاحین معطر می وزد لطیف تر است زمزمه کردی
او بصوت الحور العین جنبنا قرات ﴿وَمِنَ النَّخْلِ مِن طَلْعِهَا قِنْوَانٌ﴾
یا اینکه گویی در بهشت لابلای درختان پر میوه قدم می زنیم و با صدای لطیف حورالعین بهشتیت کنار گوش گوش ما زمزمه کردی و از شکوفه های نخل خوشه هایی است
ثم ﴿انْظُرُوا إِلَى ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَیَنْعِهِ ﴾ فی ﴿جناتٍ مِّنْ أَعْنَابٍ وَالزَّیْتُونَ وَالرُّمَّانَ﴾
باز هم زمزمه کردی به میوه ها و به طرز رسیدنش بنگرید داخل باغاتی پر از انگور و زیتون و خرما
قنوان دانیه… انظروا الی ثمره اذا اثمر و ینعه
﴿إِنَّ فی ذلِکُمْ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یُؤْمِنُون﴾ ﴿لِمَنْ کَانَ لَهُ قَلْبٌ أَوْ أَلْقَى السَّمْعَ﴾ واعیتان
بازهم در این باغ زمزمه کردی که نزول باران و میوه ها و… نشانه ها و آیاتی برای مومنان است و برای کسانی که قلب داشته باشند و گوش دل را باز کنند و گوش و چشم باز داشته باشند
ثم فی ﴿حَدائِقَ ذاتَ بَهْجَه﴾ ﴿مِنَ الثَّمَراتِ رِزْقاً﴾ و ﴿وَزَرْعٌ وَنَخِیلٌ صِنْوَانٌ﴾
و در باغهای زیبا انواع میوه ها و زراعت و نخل های خرما از یک پایه یا از پایه های متعدد
بحق انت ریحانه القراء فی ﴿جَنَّتُ نَعِیمٍ﴾ ﴿فَرَوْحٌ وَ رَیْحانٌ﴾
چه نیکو لقبی به تو داده اند (گل معطر قران در باغ پرنعمت و در روح و ریحان
صوتک تعلوا العرش حینما اوصیت فی شده الم المرض من سوره لقمان
اما تو توان تلاوت با بلند ترین صداها را داری زمانی که در شدت درد و بیماری در اواخر عمرت در آخرین تلاوت ضبط شده ات می خواستی وصیت کنی صىایت بسیار رسا بود که تا عرش می رسید
﴿یَا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلَاهَ وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَاصْبِرْ عَلَى مَا أَصَابَکَ﴾ من الاحزان
فریاد زدی ای پسرکم نماز را بپای دار و امر به معروف و نهی از منکر کن و در مصیبت ها صابر باش شاید می خواستی تسلیت بدهی که در فقدان تو در ای سن کم با این مظلومیتتت و غربتت و تشییع جنازه نداشتنت اطرافیانت صبر کنند
صوتک اجمل اعذب الطف اقوى الاصوات مع خشوع الإیمان
صدایت زیباترین و شیرین ترین و لطیف ترین است و در عین حال قوی ترین صداهاست همراه با خشوع ایمان
[۱] – بحار الأنوار : ۹۲ / ۱۹۵ / ۱۰ منتخب میزان الحکمه : ۴۶۰
- جمال الصوت زیبایی صدا
صدای زیبا یک از نعمتهای الهی است که خداوند آن را به بعضی افراد عنایت فرموده است همان نعمتی که خداوند تبارک و تعالی به انبیاء و اولیاء علیهم السلام عطا نموده است
امام صادق علیه السلام فرمود: «مَا بَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ نَبِیّاً إِلَّا حَسَنَ الصَّوْتِ.؛
خداوند هیچ پیامبری را مبعوث نفرمود جز اینکه خوش صدا بود»
در احادیث آمده است که: امام سجاد «علیه السلام» صوت بسیار زیبایی در تلاوت قرآن داشتند و از همه قرآن را خوشتر می خواندند به طوری که گاهی مشاهده می شد، فروشندگان دوره گرد با شنیدن صوت جذاب حضرت از حرکت باز می ایستادند و لذت می بردند. و در روایت دیگری آمده که امام باقر «علیه السلام» بهترین صدا را داشتند و سحرگاهان با صدای بلند به تلاوت قرآن به می پرداختند، و مردمی که از کنار منزل ایشان عبور می کردند می ایستادند و به قرائت قرآن او گوش می دادند.
مرحوم منشاوی یکی از افرادی است که از صدای زیبا بهره مند است و در تلاوت قرآن کریم از آن استفاده می کرد.
امام صادق علیه السلام از پیامبر صلی الله علیه و اله که فرمود: « لِکُلِّ شَیْءٍ حِلْیَهٌ وَ حِلْیَهُ الْقُرْآنِ الصَّوْتُ الْحَسَنُ.؛ برای هر چیزی زینتی آرایشی است و زینت و آرایش قرآن، آوای (صوت) نیکو است.»
زیبایی صدا در تلاوت به سه عامل عمده بستگی دارد زیبایی جنس صدا به طور ارثی و خدا دادی زیبایی صدای اکتسابی و زیبایی نواها و فن بکار رفته در تلاوت. مثلا استاد مصطفی اسماعیل دارای صدای صاف و شفافی نیست، امّا با اجرای الحان و نغمات، صدایی که از وی در قرائت‌هایش شنیده میشود خوب به نظر میرسد پس لحن و مقامات و موسیقی باعث شده است تلاوت استاد مصطفی اسماعیل مشهور شود اما تلاوتهای استاد منشاوی هم به زیبایی جنس صدا هم به فن و الحان ارتباط دارد.
صدای استاد منشاوی به شهادت اکثریت قریب به اتفاق اهل قران از قراء مصری و ایرانی و سعودی و… منحصر به فرد ترین و زیباترین و لطیف ترین صداهاست که جز موهبت و لطف خاص الهی و تقوای او چیز دیگری نیست. صدای استاد منشاوی زیبا، گیرا، دلنشین، نرم و لطیف؛ ملیح، شفاف، یکدست، محکم، سوزناک با حزن بسیار بالا در صوت و لحن ، دارای بم فوق العاده زیبا، اوج و زیر قوی، تحریرپذیر، بسیار منعطف همراه با زنگ و طنین و لرزه می باشد. در پرده‌های صوت ایشان آرامش، ثبات و یکرنگی خاصی وجود دارد و کوچکترین اضطراب و تنشی در صوت ایشان مشاهده نمی‌شود و ردیف‌هایی نغمات منحصر به فرد است و در توصیف صدایش گفته اند با صدای اخاذ و رحمانی و ملائکی و شجی حتی صخره ها را نرم می کند و به گریه وا می دارد.
عبدالوهاب موسیقی دان مشهور مصر در باره صدای منشاوی چنین می گوید صدای هرکسی را می توان تحلیل کرد اما صدای منشاوی قابل تحلیل نیست. صدایش درخشندگی خاصی دارد و تعریف صدایش در سه حرف نهفته است ن ت ق نقی تقی قوی؛ قرارش زیبا و جوابش زیباتر. برخی قاریان قرارشان و برخی جوابشان زیباست اما صدای منشاوی (مکتمل الجمال فی کل اتجاه) است این موسیقی دان در پایان نوشته چند صفحه ای خود می نویسد: برای توصیف منشاوی ده سال زمان لازم است ولی به همین اندازه اکتفا کردم.
پرورش صدا
اساتید مصری و ایرانی برای پرورش و محافظت از صدا توصیه های زیادی دارند مانند نخوردن آب سرد و…. اما استاد منشاوی صاحب زیباترین صدا در جواب عبدالرحمن توفیق که از او می خواهد در باره محافظت صدا توصیه کند هیچ توصیه ای نمی کند انگار منشاوی با تمام وجود فریاد می زند که برای حفظ صدا هیچ کار اضافه ای جز اخلاص و توجه به خدای متعال نیازی نیست
قاریان عزیز ما بدانند آنچه صدا را زیبا می کند قطعا تقوا و پرهیزکاری و معنویت و خوف و خشیت از خداوند متعال است.
چرا صدای استاد منشاوی زیباترین است:
- خداترس زیباترین صدا را در تلاوت دارد
همه قبول دارند استاد منشاوی از همه قاریان در تلاوت خدا ترسی بیشتری دارد واز آنجا که در روایت هر کس که از تلاوتش خدا ترسی فهمیده شود زیباترین صدا شمرده شده پس اگر صدای استاد منشاوی هیچ امتیازی جز همین یک امتیاز را داشت صدایش زیباترین است.
علاوه بر خدا ترسی از تلاوتش استاد منشاوی نزدیک فوتش حدیثی را که قاری و شهید را به جهنم می اندازند تکرار می کرد که مبادا خودش از قاریانی باشد که برای مردم تلاوت کرده.
پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم در باره این که چه کسی زیباترین صدا را در تلاوت دارد فرمود: «أَنَّهُ سُئِلَ أَیُّ النَّاسِ أَحْسَنُ صَوْتاً بِالْقُرْآنِ قَالَ مَنْ إِذَا سَمِعْتَ قِرَاءَتَهُ رَأَیْتَ أَنَّهُ یَخْشَى اللَّهَ.»[۲]کسی که موقع تلاوت می بینی از خدا می ترسد او زیباترین صدا ها را دارد.
- صدای قلب نه حنجره
صدای منشاوی از قلب مجروح و دردمند و شکسته اش بر می آید نه از حنجره اش لذا به او صوت من القلب الی القلب لقب داده اند که فقط باید گفت حاکی از روح معنوی استاد است صدایی ملائکی و ملکوتی و رحمانی که خداوند به او عنایت کرده و در جهت تلاوت کلامش مسخر فرموده.
- حزن در صدا
یکی از ویژگی های مرحوم منشاوی این استکه در عین حال همیشه خندان و اهل مزاح بوده در تلاوتش حزن دائمی وجود دارد هر زمان وارد تلاوت می شده قلبش و صدایش و تمام جوارحش تبدیل به بکاء و حزن و خشوع می شده اما وقتی تلاوتش تمام می شده تمام شادی ها و فرح جهان به او روی می آورده
- قدرت بالای حنجره
بر خلاف تصور صدای استاد دارای ارتفاع صوتی بسیار بالایی است. برای صدای او نمی توان انتهایی در نظر گرفت به بیان دیگر هر قدر بخواهد اوج می گیرد و خیلی جاها واقعا فریاد می زند اما فریاد هایش هم در نهایت زیبایی و لطافت است بدون خروج از سقف صدا و بدون اینکه گوشخراش شود و تبدیل به سایه صدا شود.
- زنگ
زنگ صدا شبیه موسیقی ملایمی است که در هنگام اجرای یک دیکلمه خوان یا شاعر پخش میشود که حواسها به مطالب دیکلمه خوان یا شاعر است اما ضمیر ناخودآگاه انسان موسیقی را می شنود تفاوت صدای زنگ دار با فاقد زنگ اینست که صدای زنگ دار زیباتر است و انواع تحریر از خطی، پلکانی، چرخشی، ضربی در صدای زنگ دار زیباتر است. صداهای زنگ دار بدون تحریر و کار فنیِ لحنی، هم زیبا هستند.
البته زنگ صدا هرچند به جنس صدا و وراثت بستگی دارد اما قاری هم باید صدای خود را پرورش دهد تا صوت تحلیل نرود و زنگش به هوا تبدیل نشود
نمونه ای از صدای بی زنگ صدای استاد مصطفی اسماعیل است و نمونه صدای زنگ دار اساتید عبدالباسط و بسیونی و شحات و شعشاعی است
عبدالوهاب موسیقی دان مصری در باره زنگ صدای منشاوی می گوید: خدا به من نعمت خاصی عنایت کرده و گوش موسیقی قوی دارم اما صدای منشاوی مرا به شک می اندازد و چیزی اضافه در صدای منشاوی وجود دارد تا جاییکه حس می کنم هم نوا با صدایش کمان (موسیقی) هم نواخته می شود که البته اشتباه می کنم و چیزی که همراه با صدایش است از صدای کمان هم زیباتر است که به آن «قبول» می گوییم.
- طنین، پژواک، پیچش صوتی، و لرزش
صدای استاد منشاوی قدرت ایجاد طنین دارد و صدایش دارای لرزش خاصی است که در صدای دیگران کمتر وجود دارد و همین لرزش باعث شده که تلاوت استاد نیازی به استفاده زیاد از تحریر نداشته باشد برخلاف اساتید دیگر که این لرزش زیبا را ندارند. نیاز است در تلاوتشان تحریرهای زیادی داشته باشند وقتی هم استاد از تحریر استفاده می کند تحریر هایش دارای موج های لطیف و ریزتری است به عبارت دیگر می توان گفت تمامی تلاوت استاد منشاوی تحریر است منتها در برخی جاها امواج تحریر بیشتر به گوش می رسد.
استاد منشاوی به صورت فنی طنین می دهد که شنونده غرق زیبایی آن می شود و کاملا آشکار و واضح این طنین ها ایجاد می شوند.
- لطافت و ملاحت صدا
صدای استاد بسیار لطیف و ملیح است لذا گل معطر «ریحانه القراء» لقب انحصاری اوست و با زهره القراء لقبهایی که حاکی از لطافت و ملاحت صدا است.
۷–شفافیت و طراوت صدا
صدای استاد منشاوی صاف و زلال و شفاف است
برخی از قراء با اینکه شهرت جهانی داشته و در کار خود هم موفق هستند اما عوامل منفی از قبیل اضطراب، لرزش، گرفتگی،خفگی، تیرگی، خش، شکاف، پریشانی، شکست و دورگه در صدایشان وجود دارد. ولی در صدای استاد منشاوی هیچ کدام از عوامل یاد شده دیده نمی شود بلکه دارای صدای صاف و شفاف و زلال می باشد. لذا تقلید از ایشان بسیار مناسب و مفید خواهد بود. ولی تقلید از قاریانی که صدایشان خش، لرزش، گرفتگی و… دارد مقلد را دچار مشکل می کند. توضیح:
الف- چون تلاوت این اساتید فقط متکی به مقامات و لحن است و جز اوج و طبقات بالا تقریبا صدایشان فاقد زیبایی است و مقلدینش هم باید متکی به لحن و مقامات باشند که اولا منافات با روح قران کریم دارد و چه بسا به غناء محرم نزدیک شود ثانیا نمی تواند راحت تلاوت کند چرا که بدست آوردن ردیف های موسیقی راحت نیست لذا می بینیم این اساتید می باید تلاوتشان کمتر از نیم ساعت نباشد تا بتوانند مقامات و لحن را پیاده کنند اما استاد منشاوی حتی در یک دقیقه و دو دقیقه هم می تواند به زیبایی تلاوت کند.
ب- اشکال دیگر اینکه مقلد ناخواسته خش صدا را تقلید می کند و باعث از بین رفتن زیبایی صدایش می شود.
- وضوح تلفظ حروف
در وضوح حروف در صدای استاد منشاوی همین بس که علیرغم کیفیت پایین ضبط هایش که بسیاری از ضبط ها از رادیو و تلویزیون ضبط شده اما با این حال شفاف ترین صدا و واضحترین تلفظ از استاد شنیده می شود که به هیچ وجه با سایر اساتید قابل مقایسه نیست. شاید وضوح تلفظ استاد را فقط با اساتیدی امثال خلیل حصری بشود مقایسه کرد
معمولا وقتی انسان اوج می خواند وفریاد می زند وضوح تلفظ حروفش کم می شود اما استاد منشاوی حتی وقتی اوج می خواند و فریاد می زند نه تنها اداء حروف ضعیف نمی شود که قویتر هم می شود.
- صدای طبیعی و مردانه و متناسب با سن
صدای استاد منشاوی ضمن اینکه زیبا و لطیف است مردانه است برخی قراء یا به دلیل ذاتی جنس صدا و یا به دلیل تمرین صدایی زنانه و زیر و یا کمتر از سن خود دارند که اگر چه صدای زیر در وهله اول ممکن است زیبا و دلنواز به نظر بیاید اما طبیعی نیست. لذا مقلدین این اساتید در کودکی بخوبی می توانند همانند او تلاوت کنند اما با رسیدن به سن بلوغ و دو رگه شدن صدایشان چاره ای ندارند جز اینکه یا ناگهان روش خود را تغییر دهند و از استاد دیگری تقلید کنند و تمام محفوظات و زحماتشان را در دوران کودکی فراموش کنند و یا اینکه سعی کنند صدایشان زیر و زنانه شود که هم غیر طبیعی است و هم به بمِ صدایشان آسیب می رسد اما کودکانی که در ایام کودکی از استاد منشاوی تقلید می کنند با رسیدن به سن بلوغ هیچ مشکلی ندارند.
علاوه بر مشکل بلوغ، اوج زیاد باعث آسیب به حنجره و همچنین باعث خستگی می شود لذا قاری نمی توانذ همه جا و همیشه تلاوت کند بر خلاف تقلید از صدای استاد منشاوی که اگر به طور مداوم هم بخواند نه خسته می شود و نه به حنجره آسیب می رسد
- صدای متناسب با سن با معصومیت کودکانه
یکی از عجایب صدای استاد منشاوی وجود چیزی به لطافت و معصومیت صدای کودکان است با اینکه همانطور که در قسمت بالا گفته شد صدای استاد به هیچ وجه کودکانه و زیر و زنانه نیست اما با صدای استاد چنین تصور می شود همراه با او کودکی است که در توصیفش گفته اند هبت منه ریح الطفوله و متناسب به سنشان است و صدایش حتی در جوانی پخته و مردانه بوده و تا جایی که برخی از قراء که او را ندیده بودند بعد از ملاقات با او باورشان نمی شده که استاد در سن جوانی باشند و فکر می کردند سن بیشتری دارد اما
اما صدای اساتیدی که صدای زیر و کودکانه و زنانه دارند مانند استاد عبدالباسط از این لطافت کمتر شنیده می شود بلکه ته صدایشان نوعی خشونت و زبری شنیده می شود.
طبیعی است صدای مرد و زن و کودک و بالغ اگر متناسب با جنس و سن باشد. نیکوست اینکه مرد بالغی صدایی زیر و زنانه داشته باشد شاید زیبا باشد اما حسن حساب نمی شود.
- زیبایی صدا در تمام حالات
صدای استاد منشاوی نه تنها در تمام انواع تلاوت در مصحف مرتل و مصحف مجود و مصحف مفسر و تلاوت استودیویی و تلاوت محفلی بسیار زیباست
حتی هنگامی که آیه ای را تحریر و ساده می خواند باز هم زیبایی و فضای معنوی خاصی بر تلاوت حاکم می شود
حتی صدای استاد در سخن گفتن معمولی هم زیبا است هرچند جز چند جمله کوتاه در لقاء در عراق از استاد حرف زدن معمولی باقی نمانده و شاید با این چند جمله نتوان در مورد صدای معمولی استاد قضاوت کرد اما از همان چند جمله ای که حرف می زند زیبایی و لطافت و طنین و و موج زیبای صدایش مشخص است.
شاید به نظر برسد زیبایی صدای منشاوی مربوط به حزن و بغض صدایش باشد اما چنین نیست زیرا منشاوی در غیر تلاوت قران بسیار خنده رو بوده است همان چند جمله ای که در عراق به طور معمولی سخن می گوید نه تنها صدایش خالی از حزن و اندوه است بلکه با خنده حرف می زند با این حال صدایش بقدری زیباست که علاقمندانش بارها و بارها چند جمله کوتاهش را می شنوند و آرزو می کنند ای کاش بیشتر حرف می زد.
- زیبایی صدا در قرار و توسط و اوج
زیبایی صدای بیشتر قراء در طبقات بالای صوتی و در اوج و در جواب الجواب است اما صدای منشاوی در تمام حالات قرار و جواب و جواب الجواب بسیار بسیار زیبا است.
صدای پایین و لطیف و بم استاد منشاوی بسیار گیرا و اخّاذ و اسیر کننده و زیباست می توان گفت وقتی اوج تلاوت می کند مانند صدای فرمانده ای مقتدر قوی و محکم و کوبنده است
وقتی با صدای بم و پایین تلاوت می کند گویی آرام آرام دریچه دلها را باز می کند و بدون اذن وارد می شود و دلها را می شکافد و امیر و سلطان قلوب و ساکن آن می شود و یا قطره قطره آبی است که از چشمه ای در بهشت سرازیر شده است و صخره ها را می شکافد.
تلاوت با صدای بم و پایین علاوه بر تاثیر گذاری باعث می شود که به حنجره قاری فشار وارد نشود زیبایی صدای پایین استاد منشاوی ثابت می کند که زیبایی تلاوت فقط به اوج خوانی نیست و قاری نباید بی جهت صدایش را بلند کند.
- قدرت و قوت و شدت صدا
قبل از اختراع بلندگو، طبیعتا قاریانی موفق بودند که صدایشان شدت بیشتری داشت نمونه صداهای پر قدرت صدای خاندان مؤذن زاده اردبیلی است که نسل به نسل صدایشان بسیار پر قدرت است و همچنین شدت صدای شیخ صدیق پدر منشاوی بسیار واضح است صدای فرزندش محمد هم شدت زیادی دارد در مقابل اساتیدی مثل شیخ رفعت که شدت کمتری داشته در زمان خود استاد منشاوی شایع شد که صدایش از شدت و قوت کافی برخوردار نیست و روزی در مجلسی هزاران نفر برای استماع تلاوت استاد جمع شده بودند و کسی که حسادت داشت شایع کرد که صدای استاد فقط با بلندگو قابل شنیدن است و به مسئول بلندگو توصیه کرد دستگاه را خراب کند وقتی استاد متوجه این توطئه شد از جای خود بلند شد و بین مردم با صدایی بسیار قوی شروع به تلاوت کرد بطوری که همه از قوت و شدت صدایش متحیر شدند و آن فرد حسود نیز با خجالت و سرافکندگی مجلس را ترک کرد.
- زیبایی صدا در همه حالات
همگان می دانند که خستگی و سرماخوردگی و بیماری و گرفتگی صدا و گرفتگی بینی چه بر اثر بیماری و چه بر اثر گریه بر زیبایی صدای فرد اثر منفی می گذارد اما صدا و سبک تلاوت منشاوی طوری است که به قول عبدالوهاب موسیقی دان مصری حتی صدای خسته و گرفته اش زیبایی خاصی دارد و جالب است تکه های کوچکی از تلاوت منشاوی که به نظر می رسد با خستگی و گرفتگی صدا تلاوت کرده به تنهایی جزو تکه های نادر و گوشنواز منشاوی مطرح است شاید یکی از شنیدنی ترین قطعه های منشاوی آیات پایانی سوره مبارکه علق است که بخاطر گریه گرفتگی بینی استاد کاملا مشهود است اما با این حال زیبا و تاثیر گذار است
زیبایی صدای منشاوی در اوج بیماری و تحمل درد تا اخر عمر و با وجود تحمل ۴ سال بیماری سخت واریس مری کوچکترین تغییری در حنجره اش وارد نشد و حتی آخرین تلاوتش که در حال ضعف ناشی از بیماری و درد مری تلاوت کرده زیبایی صدایش هیچ تغییری نکرد.
روزی پدرش در یکی از مساجد سوهاج تلاوت می کرده که استاد منشاوی وارد می شود و پدرش با اطلاع از ورود فرزند تلاوتش را تمام می کند و به پسرش می گوید شیخ محمد بیا تلاوت کن ما دوست داریم صدایت را بشنویم استاد منشاوی در حالیکه گلویش از بیرون بخاطر واریس مری برجسته بوده در حضور پدر به بهترین و زیباترین نحو تلاوت می کند تا جاییکه اعجاب حاضران را بر می انگیزد و یکی از حاضران از شدت تعجب و شگفتی تمام به او می گوید: خانه ات خراب شود چقدر صدایت قوی است که همان زمان برجستگی های واریس مریش منفجر می شود و به خونریزی می افتد و به بیمارستان منتقل می شود.
معمولا قاریان و مداحان با سرماخوردگی و خستگی صدایشان تغییر و نازیبا جلوه می کند ولی در سبک، صوت و لحن و تلاوت منشاوی این مشکل وجود ندارد.
لذا چه بسا مقلد منشاوی بتواند در همه حالات خستگی و بیماری به زیبایی تلاوت کند هرچند استاد منشاوی به سن پیری نرسید تا ببینیم زیبایی صدایش چقدر تغییر می کند اما چه بسا این سبک حتی در سنین پیری هم زیبا باشد.
توسط در تلاوت
کسی که در وهله اول تلاوتهای استاد منشاوی را با تلاوتهای سایر اساتید مقایسه می کند شاید تصور کند تلاوت منشاوی از جهت اوج نقص دارد اما به گفته اهل فن استاد منشاوی هیچگاه در تلاوتهایش از تمام قدرت صدایش استفاده نکرده صدای منشاوی برای اوج خوانی قدرت فراوانی دارد که گاهی آن را را نشان داده است. از خود استاد منشاوی پرسیدند شما با وجود داشتن صدایی بسیار قوی چرا از پرده های اوج در قرائت قرآن استفاده نمی کنید؟
استاد در جواب آیه ۱۹ سوره مبارکه لقمان را تلاوت کردند که: «در رفتارت راه میانه را برگزین و آوازت را فرود آر»
در روایات هم نه تنها به اوج خوانی امر نشده ایم بلکه برعکس به توسط خوانی توصیه شده.
ابو بصیر گوید: به محضر امام باقر علیه السلام عرضکردم: هر گاه قرآن را با صداى بلند میخوانم شیطان نزدم آید و گوید: تو با این کار به خانواده خودت و مردم خودنمائى (و ریا) میکنى؟ فرمود: « اقْرَأْ قِرَاءَهً مَا بَیْنَ الْقِرَائَتَیْنِ تُسْمِعُ أَهْلَکَ،.؛ اى ابا محمد قرآن را با صوت (و آواز) متوسطى بخوان که خانوادهات بشنوند.»
بنابر این بهترین حالات توسط است:
زیرا اوج خوانی مشکلات زیر را در پی دارد:
- در روایات نه تنها به اوج خوانی امر نشده بلکه به توسط خوانی امر شده
- تقلید از قاریانی که اوج خوانی دارند سخت و خستگی آور است به خصوص برای مبتدیان و یا ضعف و ناتوانی در تلاوت می شود و یا اینکه چون قاری نمی تواند تقلید کند دچار سرخوردگی می شود.
- اوج زیاد باعث صدمه به حنجره می شود
- کسی که به اوج خوانی در تلاوت عادت کرده است نمی تواند زیاد تلاوت کند اما کسی که به سبک استاد منشاوی توسط می خواند می تواند همیشه به روش تحقیق حتی در منزل تلاوت کند و نیز تلاوت مجلسی و استودیویی و تلاوت در خانه برایش فرقی نخواهد داشت.
انعطاف پذیری و تغییر زیبای جنس صدا
صدای سایر اساتید در طول تلاوت و در تلاوتهای مختلف تغییر کمی می کند اما صدای استاد منشاوی فوق العاده دارای انعطاف است و در طول تلاوت که ممکن است چند بار جنس صدای خود و حتی لحن الاداء را تغییر دهد ضمن اینکه جوهره صدایش هرگز زیبایی خود را از دست نمی دهد اما تغییر زیادی می کند و در تلاوت های مختلف هم تغییر می کند مثلا در ابتدای سوره مبارکه علق صدای استاد بسیار متفاوت با اخر سوره است و یا بم خوانی در آیه ۹۹ سوره انعام با ایه سوره اسراء بسیار متفاوت است.
قدرت تحریر های زیبا
ویژگی دیگر قدرت تحریرزنی عالی فوق العاده و منحصر به فرد مرحوم منشاوی است. تحریر هایی بسیار ریز و فنی با کیفیت عالی بدون لرزش و لغزش.
پرده شروع همانند حرف زدن معمولی است
پرده شروع تلاوت استاد منشاوی در حد پرده صوتی حرف زدن معمولی یا کمی بالاتر است بعد درجه به درجه بالا می رود و از همه قسمت های صدای خود استفاده میکند و آرام آرام وبدون عجله بالا میرود.
تحریرهای نزولی در طبقات بالا
استاد منشاوی بعد از شروع تلاوت افزایش ارتفاع می دهد تا این که به پرده های زیر برسد و گاهی با قدرت زیاد فریاد می زند اما برای این که گوش شنونده خسته نشود و تلاوت دچار یکنواختی نگردد به مرور و طی چند آیه با فن های صوتی تحریری مثل تحریر هایی منحنی شکل و نزولی و به کمک لحن چند پرده پایین می آید یا آرام تر می خواند یا .. سپس از قسمت زیبای صدای خود دوباره شروع به اوج گرفتن می کند و به تدریج به اوج میرسد.
سهولت تقلید برای همه
صدای منشاوی به قضاوت تمامی متخصصین فن از مصر و ایران و… بهترین قابلیت تقلید را برای همگان دارد و هرکسی در هر سنی به آسانی و بدون اینکه به حنجره اش آسیب برسد می تواند از صدای استاد منشاوی تقلید کند.
اما از قاریانی که صدایشان زیر است کودکان می توانند تقلید کنند اما با رسیدن به بلوغ و مردانه شدن صدایشان دچار مشکل می شوند همین طور تقلید از قاریانی که صدایشان خش دارد مشکل است چون خش صدا مانع تقلید مناسب از سبک قاری است و نیز تقلید از قاریانی که از لحاظ لحن برجسته هستند با صرفنظر از حرمت و حلیت نغمه ها مشکل است
نفس طولانی
اساتیدی مانند شیخ رأفت رکورد با نفس یک دقیقه و ۲۰ ثانیه دارد و اساتیدی مثل عبدالباسط نفس طولانی دارند. از استاد منشاوی چند قطعه ۴۷ ثانیه تا ۴۹ ثانیه باقی مانده. با کمی دقت می بینیم اساتیدی مانند عبدالباسط از حداکثر نفسشان استفاده کرده اند اما استاد منشاوی نه اصراری به نفس طولانی دارد نه اصراری به نشان دادن اوج صدا و ارائه مقامات دارد چون نیازی ندارد. اما با توجه به تلاوت هایی که دارد که نفسش به حدود یک دقیقه می رسد با این حال نفسش تمام نمی شود چه بسا اگر می خواست با حداکثر نفس تلاوت کند رکورد دار می شد.
در روایات سفارشی به تلاوت قرآن کریم به نفس بلند نشده است بلکه برعکس امام صادق علیه السلام فرمود:«یُکْرَهُ أَنْ یُقْرَأَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ بِنَفَسٍ وَاحِدٍ.» کراهت دارد سوره مبارکه توحید به یک نفس تلاوت شود.[۳]
تحلیل برتریها و امتیازات و لطافتهای صدای استاد بسیار بیشتر از آنچه گفته شد می باشد و نیاز به تدوین کتابی مستقل دارد. عبدالوهاب موسیقی دان مصری در پایان نوشته چند صفحه ای در باره استاد منشاوی می نویسد برای تحلیل صدای استاد منشاوی ده سال زمان لازم است.
[۱] – بحار الأنوار : ۹۲ / ۱۹۵ / ۱۰ منتخب میزان الحکمه : ۴۶۰
[۲] – بحار الأنوار (ط – بیروت)، ج۸۹، ص: ۱۹۵
[۳] – الکافی (ط – الإسلامیه)، ج۲، ص: ۶۱۶
